Sejm Rzeczypospolitej Polskiej jesienią 2020 roku przyjął uchwałę ws. ustanowienia roku 2021 Rokiem Konstytucji 3 Maja, podkreślając jej znaczenie „jako ważnego elementu pamięci zbiorowej, oddając hołd wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tego wiekopomnego aktu…”. Po upadku Rzeczypospolitej w 1795 roku, obchody kolejnych rocznic uchwalenia Konstytucji 3 Maja, były zakazane przez cały niemal wiek XIX i początek wieku XX. Wyjątek stanowiły tu czasy Księstwa Warszawskiego, kiedy to w wielu miastach, w tym również w Kutnie zorganizowano uroczystości patriotyczne.
Wkroczenie wojsk francuskich na ziemie polskie jesienią 1806 roku oznaczało koniec kilkunastoletniego panowania pruskiego, również w Kutnie i dawało nadzieję na odzyskanie niepodległości. W listopadzie 1806 roku Józef Wybicki na prośbę Napoleona Bonaparte napisał tekst proklamacji do Narodu Polskiego. W delegacji województwa warszawskiego, która spotkała się z cesarzem Francuzów w Poznaniu, był także dziedzic Kutna Walenty Rzętkowski. Kutnowski dziedzic wywarł na Napoleonie duże wrażenie, gdyż „…wszystkich oczy zwracały się najwięcej na Rzątkowskiego ubranego w suknie polskie, z ogoloną głową…”. Kilkanaście dni później, to właśnie ten kutnowski szlachcic w tradycyjnym stroju podejmował w swoim pałacu w Gierałtach, gościną i noclegiem Napoleona w drodze do Warszawy.
W 1807 roku Kutno stało się siedzibą władz powiatu orłowskiego, a podprefektem został Ambroży Zaborowski. Okazję do manifestowania patriotycznych nastrojów stanowiła 16. rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja. W Kutnie zorganizowano „uroczystość pamiątki, w r. 1791 zapadłej, a narodowi Polskiemu nader pożądanej 3 Maja Konstytucyi oraz wzniesienia Orła białego”. O godzinie 10.30, przy biciu dzwonów kościoła parafialnego rozpoczęło się okolicznościowe nabożeństwo z udziałem władz powiatowych i miejskich, zaproszonych gości i z licznym udziałem mieszkańców Kutna. Władze miasta wystawiły zbrojną eskortę, która wprowadziła rzeźbę orła do nawy głównej kościoła przed ołtarz. Uroczystą Mszę solenną koncelebrował ksiądz archidiakon Jastrzębowski, a okolicznościowe kazanie wygłosił kaznodzieja Zgromadzenia Karmelitów Kłodawskich ksiądz K. Stefański.
W czasie nabożeństwa żołnierze z 1. łęczyckigo regimentu piechoty (będący na zewnątrz świątyni) oddawali salwy z broni. Ponownie wojsko strzelało także z armat i moździerzy. Na koniec nabożeństwa, za powodzenie Napoleona, odśpiewano „Te Deum Laudamus”, a ks. Jastrzębowski poświęcił wizerunek Orła białego przy „akompaniamencie” wystrzałów z broni. Potem nastąpiło uroczyste wyprowadzenie wizerunku Orła białego z kościoła z udziałem 12 panien, w asyście wojska oraz władz powiatowych i miejskich na czele z burmistrzem Antonim Kwiatkowskim.
Przed ratuszem miejskim na rynku zgromadziło kilku tysięcy mieszkańców Kutna i okolicznych miejscowości. Rafał Świętosławski (komisarz Izby Wykonawczej Powiatu Orłowskiego, sędzia pokoju, późniejszy poseł na sejm Księstwa Warszawskiego) wygłosił mowę okolicznościową: „Szanowni Obywatele, kiedy Opatrzność zesłaniem Napoleona Wielkiego, po 13. letniej niewoli dozwoliła z gruzów powstać wymazanemu zbrodniczą ręką z karty geograficznej narodowi naszemu i wznieść się Orłowi Polskiemu, pod którego znakiem starożytny Polak, broniący swej własności był wsparciem sprzymierzeńcom, nieprzyjaciołom zaś, groźnym postrachem. Wprowadźmy więc szanowni obywatele wśród dziękczynienia Boga, na ten drogi zaszczyt, na widok publiczny w Powiecie naszym. Niech ten widok rozrzewniający radością serca prawych Polaków, będzie hasłem braterstwa i zgody dla wszystkich stanów i ziemi naszej mieszkańców. Niech głęboko na sercach naszych wyryje nieśmiertelną Wybawcy naszemu Napoleonowi Wielkiemu wdzięczność. Pamięć zaś trzynastoletniej niewoli, niech nam służy za naukę jak cenić ten szanowny herb nasz mamy, a nie szczędzić życia i majątków, ku całości i obronie ojczyzny. Niech powszechny okrzyk wdzięcznych serc naszych po całej ziemi Polskiej słyszeć się daje: Niech żyje Wybawca nasz Napoleon Wielki! Niech żyje Ojczyzna”.
Po przemówieniu A. Świętosławskiego wojsko ponownie oddało salwy z broni ręcznej, armat i moździerzy, po czym Magistrat Kutna przystąpił do podniesienia wizerunku Orła białego przed ratuszem. Wówczas rozległy się okrzyki: „Niech żyje Napoleon!”, „Niech żyje cesarz!”, „Niech żyje nasz Wybawiciel!”. Po skończonych uroczystościach na rynku władze powiatowe i miejskie oraz zaproszeni goście uczestniczyli przyjęciu, które zorganizowano w budynku Pałacu Saskiego. Wznoszono tam liczne toasty: za zdrowie „Najjaśniejszego Cesarza”, pomyślność zwycięskiego wojska, szczęśliwe powstanie narodu itp. Wieczorem budynek Pałacu Saskiego jak i całe miasto były iluminowane pochodniami.
dr Jacek Saramonowicz
