Ogłoszenie przez władze niemieckie i austro-węgierskie w dniu 5 listopada 1916 roku proklamacji zawierającej obietnicę powstania Królestwa Polskiego, choć nie skutkowało natychmiastowym odzyskaniem niepodległości, to jednak przyczyniło się do nagłośnienia sprawy polskiej na arenie międzynarodowej i było przełomowym momentem walki Polaków o pełną suwerenność.
W na terenach dawanego Królestwa Polskiego w dniu 5 listopada władze administracyjne zorganizowały okolicznościowe uroczystości. W Kutnie kilka dni przed planowanymi uroczystościami rozesłano do wybranych mieszkańców miasta i powiatu specjalne zaproszenia.
Na miejsce odczytania proklamacji cesarzy wybrano reprezentacyjną salę teatralną Domu Dochodowego Straży Ogniowej, którą udekorowano polskimi godłami i barwami narodowymi. Niemiecki naczelnik powiatu von Oppen, punktualnie o godzinie 12.00, odczytał po niemiecku „Akt proklamowania Państwa Polskiego”, po czym dokument został odczytany w języku polskim. Następnie wszyscy zebrani powstali z miejsc i „trzykrotnym okrzykiem hurra powitali radosną informację”. Dodatkowo manifest wywieszony został w najważniejszych punktach miasta. Na rynku miejskim, o godzinie 15.00, wojskowa orkiestra niemiecka odegrała trzy hymny: polski, niemiecki i austriacki. Główne ulice Kutna udekorowane były flagami niemieckich i polskimi. Uroczystości zakończono wystawienie komedii Michała Bałuckiego pt. „Gęsi i Gąski”. Spektakl przygotowali aktorzy – amatorzy, a dochód z biletów przeznaczony był na potrzeby Polskiej Macierzy Szkolnej w Kutnie. Tego dnia nie było również godziny policyjnej i wolno było spacerować całą noc po ulicach Kutna bez przepustek.
W następnych tygodniach i miesiącach po ogłoszeniu Aktu 5 listopada znacznie ożywiło się życie społeczno – polityczne. Środowiska patriotyczno – niepodległościowe organizowały różnego rodzaju obchody patriotyczne, dotychczas zakazane. Aktywizacji ulegli zarówno zwolennicy Józefa Piłsudskiego (Centralny Komitet Narodowy, PPS i POW), jak i Romana Dmowskiego (Narodowa Demokracja). Ci drudzy reaktywowali Polską Macierz Szkolną i powołali miejscowe gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, które miało skupiać młodzież w swych szeregach.
Jedną z pierwszych okazji do manifestowania uczuć patriotycznych było uczczenie śmierci Henryka Sienkiewicza, który zmarł 15 listopada 1916 roku. W kościele parafialnym w Kutnie ks. prałat Piotr Zbrowski celebrował nabożeństwo za „spokój duszy zasłużonego syna Ojczyzny”. Tego dnia odbyło się również poświęcenie biura werbunkowego do Wojska Polskiego. 26 listopada 1916 roku na rzecz legionistów sprzedawano okolicznościowe chorągiewki narodowe i emblematy z napisem „Niech żyje Polska Niepodległa”.
Ku uczczeniu 86. rocznicy powstania listopadowego odbyło się również okolicznościowe nabożeństwo z udziałem Straży Ogniowej i plutonu Wojska Polskiego. Miasto udekorowane było flagami narodowymi. Wieczorem w sakli teatralnej Domu Dochodowego chór odśpiewał pieśń „Boże coś Polskę”, a S. Pachnowski wygłosił odczyt o powstaniu listopadowym, K. Kazimierska deklamowała zaś m.in. wiersz M Konopnickiej „Wątpiącym”. Aktorzy-amatorzy odegrali sztukę teatralną pt. „Noc w Belwederze”. Na koniec grane były utwory F. Chopina, a S. Pachnowski wygłosił fragment utworu Adama Mickiewicza „Reduta Ordona”. Dochód z przedstawienia przeznaczono na pomoc dla legionistów i ich rodzin.
Kolejną okazję do propagowania idei niepodległościowej stanowiła rocznica wybuchu powstania styczniowego. Jeszcze w czasie Świąt Bożego Narodzenia w grudniu 1916 roku doszło do porozumienia pomiędzy zwolennikami dwóch opcji politycznych (J. Piłsudskiego i R. Dmowskiego), kiedy to ustalono program powstańczych obchodów i powołano komitet organizacyjny. Kutnowscy przedstawiciele Centralnego Komitetu Narodowego (zwolennicy J. Piłsudskiego) postulowali, aby dochód z uroczystości był przeznaczony na potrzeby Polskiej Organizacji Wojskowej, na co nie chcieli się zgodzić działacze Narodowej Demokracji. W rezultacie osiągniętego kompromisu ustalono, że środki finansowe przeznaczone zostaną dla rodzin poległych legionistów.
W programie uroczystości znalazło się: nabożeństwo w kościele parafialnym, odczyt dla młodzieży i przedstawienie teatralne. Podczas samych uroczystości zorganizowany został także patriotyczny pochód przez ulice miasta, w którym uczestniczyło około 100 osób (członkowie POW, PPS). Udziału w przemarszu odmówiła Straż Ogniowa, gdyż jak oświadczył naczelnik straży, nie było go w programie obchodów.
Zimą 1916/17 roku prowadzono również kampanię wyborczą do Rady Miejskiej w Kutnie. Wybory przeprowadzane były systemem kurialnym. Na jednym z wieców wyborczych dla ludności żydowskiej w styczniu 1917 roku miał przemawiać Noach Pryłucki lider Żydowskiej Partii Ludowej. Władze okupacyjne odmówiły jednak zgody na więc. Na 18 miejsc (14 przypadło ludności chrześcijańskiej, 4 miejsca ludności żydowskiej).Wybrani zostali wówczas m.in.: w I kurii: Stanisław Kawczyński, Edward Sokopp, Franciszek Hubert, Marceli Kępski, Alfred Vaedtke, Jakób Opatowski, z II kurii: Hieronim Miączyński, Władysław Hirszberg, dr Antoni Troczewski, Feliks Wąsowski, Bolesław Otocki, Strzeżysław Bowbelski.
dr Jacek Saramonowicz
