Kulturę szlachty Rzeczypospolitej Obojga Narodów najczęściej nazywa się sarmatyzmem. Jednak coraz wyraźniej podkreśla się niepoprawność tego terminu w takim znaczeniu. Z jednej strony zakres semantyczny tego pojęcia jest rozmyty i stosuje się je jak słowo klucz, którym określa się: doktrynę ustrojową, ideologię polityczną, styl życia, obyczaje, światopogląd, prąd kulturowy, formację kulturową szlachty od XVI wieku do czasów konfederacji barskiej i pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej. Z drugiej strony „sarmatyzm” jest nadużyciem językowym, bo termin ten pojawił się dopiero na łamach „Monitora” w połowie
lat 60. XVIII wieku na fali krytyki poprzedniej epoki. W kolejnym dziesięcioleciu termin ten stosowano często. Niósł ze sobą skojarzenia, które w skróconej wersji zostały zdefiniowane przez Samuela Bogumiła Lindego w Słowniku języka polskiego między innymi jako nieokrzesanie obyczajów i grubiaństwo. „Sarmatyzm” miał wyraźnie negatywny wydźwięk, miał podkreślać najgorsze cechy i zachowanie: megalomanię, pieniactwo, zacofanie, pijaństwo, ksenofobię, konserwatyzm, warcholstwo Sarmatów. Sarmatami nazywano szlachtę z terenów polsko-litewskiego państwa, je samo zaś – Sarmacją.
Joanna Orzeł
Cały artykuł do pobrania w pliku pdf
eseje_4_Orzel_goto_03_27
